1. Το ιστορικό πλαίσιο και η δημιουργία του λόχου Η συγκρότηση του ελληνικού Λόχου των Αμαζόνων (1787) είναι συνδεδεμένη με το περιώνυμο «ελληνικό σχέδιο» της Αικατερίνης Β΄ και, ειδικότερα, με το οδοιπορικό της στην Ταυρίδα, το οποίο διοργανώθηκε προκειμένου η Ρωσία να καταδείξει σε Αγγλία και Γαλλία την πολεμική της ισχύ και ετοιμότητα στον ενδεχόμενο πόλεμο με την υψηλή πύλη στη Μαύρη Θάλασσα. Επισήμως, ως λόγος του πολυδάπανου και με κάθε λεπτομέρεια σχεδιασμένου ταξιδιού,1 που είχε διάρκεια από τον Ιανουάριο μέχρι τον Ιούλιο του 1787, προβλήθηκε η έντονη επιθυμία της αυτοκράτειρας Αικατερίνης να γνωρίσει από κοντά την ανορθωμένη οικονομική και αμυντική κατάσταση της νεοαποκτημένης νοτιορωσικής περιοχής. Στην επίσημη συνοδεία της αυτοκράτειρας συμμετείχαν, εκτός από την πολυπληθή υψηλή ακολουθία της, ως προσκεκλημένοι και οι διπλωματικοί εκπρόσωποι της Αγγλίας, Γαλλίας, Αυστρίας, ο βασιλιάς της Πολωνίας Στανισλάος-Αύγουστος Πονιατόφσκι και ο αυτοκράτορας της Αυστρίας Ιωσήφ Β΄. Ο Γρηγόριος Ποτέμκιν, που βρισκόταν στην Πετρούπολη για το σχεδιασμό και την προετοιμασία του ταξιδιού στα εδάφη της Νεορωσίας, μεταξύ άλλων εκθείασε στην Αικατερίνη τη ναυτική θωράκιση της Σεβαστούπολης και το νεοσύστατο πολεμικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας και επαίνεσε με θερμότατα λόγια το υψηλό πολεμικό φρόνημα των Ελλήνων,2 υπερβάλλοντας ακόμη και για τις συζύγους τους. Η Αικατερίνη εξέφρασε κάποιες αμφιβολίες αναφορικά με το υπερτονισμένο αξιόμαχο των γυναικών, θεωρώντας υπερβολική τη διατυπωθείσα άποψη. Ο Ποτέμκιν, προκειμένου να μη διαψευστεί στην αυτοκράτειρα, θυμήθηκε το μυθολογικό φύλο των πολεμοχαρών γυναικών που μάχονταν έφιππες και διοικούνταν από βασίλισσα και έστειλε από την Πετρούπολη επείγουσα διαταγή στο συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Γεωργίου Ζαπόνη (Τσαπόνη, Κωνσταντίν Γκεόργκεβιτς, 1759-1829),3 πρώτο διοικητή του Ελληνικού Τάγματος της Μπαλακλάβα, να στρατολογήσει τάχιστα Ελληνίδες από την ομώνυμη παροικία με σκοπό τη συγκρότηση ξεχωριστού γυναικείου έφιππου λόχου. Ο Κωνσταντίνος Ζαπόνης σε συνεννόηση με το φίλο του, τον παλαιό, έμπειρο αντισυνταγματάρχη του Τάγματος της Μπαλακλάβα Πάβελ Σαράντοβ (Παύλο Σαράντη, Σαραντηνό), που τότε ήταν επιφορτισμένος με την εκτέλεση καθηκόντων δημόσιας τάξης στο Καρασού Μπαζάρ και το Μπαχτσί Σαράι, κάλεσαν όλες τις συζύγους και θυγατέρες των ανδρών του Τάγματος της Μπαλακλάβα να στρατευτούν υπό τη διοίκησή τους. Η προσέλευση των γυναικών υπήρξε αθρόα και η αριθμητική δύναμη του λόχου απαρτίστηκε από μία εκατοντάδα συζύγων και θυγατέρων των «πολεμικών» Ελλήνων της Μπαλακλάβα, οι οποίες δήλωναν «ευγενούς καταγωγής». Επικεφαλής του λόχου ορίστηκε η τριαντατριάχρονη Ελένη Ιβάνοβνα Σαραντόβα, σύζυγος του Έλληνα Ιωάννη Σαράντη, ο οποίος, καθώς υπήρξε έμπιστος και προστατευόμενος του Ποτέμκιν μετά την αποστράτευσή του, με ισχυρό συστατικό έγγραφο του πολιτικού και στρατιωτικού του προϊσταμένου διορίστηκε σύμβουλος στο Δικαστήριο της Κριμαίας.4 Κατά τους μήνες Μάρτιο-Απρίλιο 1787 πραγματοποιήθηκαν εντατικές στρατιωτικές προγυμνάσεις και οι γυναίκες εξασκήθηκαν με επάρκεια στην ιππασία, την ξιφομαχία, τη σκοποβολή και ομοβροντία πυροβόλων όπλων. Στις 24 Μαΐου (4 Ιουνίου) 1787, όταν η Αικατερίνη με τη συνοδεία της αναχωρούσαν από τη Σεβαστούπολη, όπου είχαν επιθεωρήσει τις ναυτικές υποδομές, και κατευθύνονταν προς το Μπαλακλάβα, στην είσοδο του πλησιέστερου χωριού Καντίκιοϊ, ώρα εννέα το πρωί, έτυχαν επίσημης υποδοχής5 από το νεοσύστατο γυναικείο λόχο. Εκατό έφιππες, αρματωμένες με μακρύκαννα τουφέκια «Αμαζόνες» ήταν αμφίπλευρα παραταγμένες στην τεχνητή από πορτοκαλιές, λεμονιές και δάφνες δεντροστοιχία. Η δεντροστοιχία είχε μήκος τρία-τέσσερα βέρστια, ήταν στρωμένη με φύλλα δάφνης και κατέληγε σε μεγαλοπρεπή θολωτή σκηνή εκστρατείας. Στο σημείο αυτό ο Λόχος των Αμαζόνων συνενώθηκε με τους συναθροισμένους από τη γειτονική Μπαλακλάβα ομοεθνείς μετοίκους, «ειρηνικούς» άνδρες και γυναικόπαιδα, ορισμένοι από τους οποίους κρατούσαν πανέρια με ψωμί και αλάτι. Στην τελετή της υποδοχής πρωτοστατούσε ο Έλληνας ιερέας του Τάγματος της Μπαλακλάβα Ανανίας, ο οποίος ευλόγησε την Αικατερίνη και τη συνοδεία της με υψωμένα το Ευαγγέλιο και το Σταυρό. Οι Αμαζόνες ήταν ενδεδυμένες με βελούδινα πράσινα κοντογούνια, στολισμένα με χρυσά σιρίτια, και βαθυκόκκινες φούστες από βελούδο, ενώ ολόλευκα τουρμπάνια με χρυσά πετάλια (πούλιες) και φτερά στρουθοκαμήλου κάλυπταν την κεφαλή τους. Η ενδυμασία των Αμαζόνων βασιζόταν στην εορταστικού τύπου αμφίεση των γυναικών μετοίκων, αλλά οι χρωματικές επιλογές αποτελούσαν παραλλαγή της ανδρικής στολής του ελληνικού τάγματος πεζικού της Μπαλακλάβα, από του οποίου τα αποθέματα είχε ληφθεί για την περίσταση και ο οπλισμός. Η εντυπωσιακή, θεαματική, τελετουργική εμφάνιση του Λόχου των Αμαζόνων ενθουσίασε τους επισήμους: Ο Ιωσήφ Β΄, που συμμετείχε στην περιοδεία με το ψευδώνυμο «κόμης Φαλκενστάιν», εξέφρασε την ευαρέσκειά του με θερμότατους εναγκαλισμούς και προσωπική επίσκεψη στο στρατιωτικό κατάλυμα των Αμαζόνων. Η Αικατερίνη με τη βοήθεια του Έλληνα διερμηνέα Ταβρενό συνομίλησε μαζί τους και επιτόπου απέδωσε στην Ελένη Σαραντόβα το στρατιωτικό βαθμό του καπετάνιου, ενώ μετά λίγες ημέρες από το Ακμετσέτ (σημερινή Συμφερούπολη) της έστειλε, όπως άλλωστε συνήθιζε, ως δώρο ένα αδαμαντοστόλιστο βραχιόλι αξίας 1.800 ρουβλιών, ενώ επιβράβευσε ολόκληρη τη δύναμη του λόχου με το ποσό των 10.000 ασημένιων ρουβλιών.6 Ο Λόχος των Αμαζόνων συνόδευσε τιμητικά την αυτοκρατορική συνοδεία μέχρι το Μπαχτσί Σαράι, την πρώην πρωτεύουσα του Χανάτου της Κριμαίας. Μετά την αναχώρηση της Αικατερίνης και την ολοκλήρωση της πανηγυρικής περιοδείας, ο λόχος διαλύθηκε, καθώς δε συνέτρεχε πια κανένας λόγος που να δικαιολογεί την ύπαρξή του. 2. Η απήχηση της εμφάνισης του λόχου Η βραχύβια εμφάνιση του Λόχου των Αμαζόνων καταγράφηκε μεταγενέστερα στις αναμνήσεις τις οποίες εξέδωσαν ορισμένοι από τους Ευρωπαίους διπλωμάτες που είχαν συμμετάσχει στο πολυτελές και εξωραϊσμένο ταξίδι της Αικατερίνης. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται ο Γάλλος πρεσβευτής κόμης Λουδοβίκος Φίλιππος Σεγκίρ και ο Αυστριακός πρίγκιπας Σαρλ Ζοζέφ ντε Λιν. Η συγκεκριμένη εμφάνιση του Λόχου των Αμαζόνων αξιολογήθηκε ως αναπόσπαστο τμήμα των αξιοπερίεργων όψεων του θεάματος που είχε με επιμέλεια και φαντασία σχεδιάσει και παρουσιάσει ο Ποτέμκιν στην Αικατερίνη και τους λοιπούς προσκεκλημένους. Μαζί με τα επονομαζόμενα «χωριά του Ποτέμκιν», τις γιορτές των πυροτεχνημάτων, τις φωταγωγήσεις των πόλεων, των πολεμικών ή εμπορικών λιμανιών, των οβελίσκων, των βουνοκορφών και των κήπων, τους εορταστικούς κανονιοβολισμούς των πλοίων, τους σχηματισμούς του ιππικού των Τατάρων, τους ελιγμούς τμήματος του ελληνικού τάγματος πεζικού της Μπαλακλάβα, μνημονεύεται και η εξωτική, θεατροποιημένη παρουσίαση του Λόχου των Αμαζόνων. Παρόμοια ήταν και η αντίληψη αρκετών Ρώσων κρατικών λειτουργών και διπλωματών, κυρίως των αντιπολιτευομένων τον Ποτέμκιν, με προεξάρχοντες τον υπουργό Α.Α. Μπεζμπορόντκο και το στρατηγό-κυβερνήτη της Μικρορωσίας Π.Α. Ρουμιάντσεφ.7 |
1. Brikner, A.G., Istorija Jekaterini vtoroi (Sankt Petersburg 1885), σελ. 406-418.
2. Σελέκου, Ο., «Ελληνικές παροικίες και κοινότητες στην Κριμαία (18ος-19ος αιώνας). Τυπολογία και εννοιολογικές αποσαφηνίσεις», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 104-105: Α-Β (2001), σελ. 250-267. 3. Mosxouri, J.B., Greki v istorii Sevastopolja (Sevastopol 2005), σελ. 35.
4. Kibovski, A., “Amazonkaja rota. 1787”, Tcheingaouz 6:1 (Moskva 1997), σελ. 19.
5. Arkas, Z.A., “Otrivki iz zapishok sevastopolskavo starozila -1828”, Morskoi Sbornik 8:1 (1852), σελ. 34-47. 6. Dousi, G., “Zapiska ob amazonskoe rote”, Moskvitjanin 1 (1844), σελ. 266-268· Eshipov, G., “Amazonskaja rota pri Ekaterina II”, Istoritsheski vestnik 23:2 (1886), σελ. 72-75.
7. Pantshenko, A.M., “Potemkinskie derevn” i kak koultournii mif (Moskva 2006). |