1. Προέλευση

Οι Αλανοί ήταν ένας ιρανόφωνος νομαδικός λαός που σταδιακά προχώρησε σε μόνιμη κατοίκηση, γνωστός κατά την Αρχαιότητα και το Μεσαίωνα. Σήμερα υπάρχει διχογνωμία σχετικά με την καταγωγή των Αλανών. Σύμφωνα με την πρώτη άποψη, οι Αλανοί προέρχονται από την ένωση διάφορων σαρματικών φύλων που ζούσαν στις στέπες της νότιας Ρωσίας κατά τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, πριν από την εμφάνισή τους στις γραπτές πηγές. Σύμφωνα με τη δεύτερη άποψη, οι Αλανοί έφτασαν από την Κεντρική Ασία στην Ευρώπη, όπου κυρίευσαν τις γηγενείς σαρματικές φυλές. Εντούτοις, όλοι οι ερευνητές συμφωνούν ότι τη Ρωμαϊκή περίοδο το αλανικό φύλο μέσα στις ποντοκαυκασιανές στέπες περιλαμβάνει διάφορα ιρανόφωνα φύλα, είτε ιθαγενή είτε προερχόμενα από την Ανατολή.

2. Γενικά χαρακτηριστικά του φύλου

Η διάδοση των πλούσιων σαρματικών τάφων με τα αντικείμενα του ζωόμορφου ρυθμού, που στη βιβλιογραφία ονομάζεται και “or-turquoise” (από την ευρεία χρήση χρυσού και τιρκουάζ), είναι μια από τις πιο αξιοσημείωτες εκφάνσεις αυτής της μετανάστευσης των νομάδων τον 1ο αιώνα. Η τεχνοτροπική συγγένεια των αντικειμένων του Πόντου με αυτά της Ασίας μάς οδηγεί στην υπόθεση ότι ανήκουν στο ίδιο εργαστήριο. Πολιτιστικά στοιχεία ανατολικής προέλευσης αποτυπώνονται και σε άλλα αντικείμενα που προέρχονται από αυτούς τους τάφους: βέλη, πόρπες, ξίφη, κινεζικοί καθρέφτες. Όλα αυτά μαρτυρούν τις στενές επαφές της αφρόκρεμας των πολεμιστών των ποντοκαυκασιανών στεπών αλλά και εκείνων της Ασίας. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι οι Αλανοί στην αρχή της ιστορίας τους είναι περισσότερο μια πολεμική κοινωνική ομάδα παρά ένας λαός με την αυστηρή έννοια· μια ομάδα που προσφέρει τις στρατιωτικές υπηρεσίες της σε διάφορους βάρβαρους βασιλείς, από τον Πόντο μέχρι την Κεντρική Ασία. Αυτή η ομάδα ενδεχομένως είχε αριστοκρατικό πολιτισμό, συνήθειες και τεχνοτροπικό ύφος δικά της, και τα ίχνη της εντοπίζονται στη διάδοση των αντικειμένων πολυτελείας ανατολικής προέλευσης. Η ονομασία Αλανοί θα υιοθετούνταν αργότερα από τους λαούς στους οποίους πρόσφερε η ομάδα αυτή τις στρατιωτικές της υπηρεσίες. Κατά τη διάρκεια του 2ου και του 3ου αιώνα, οι Αλανοί εξελίσσονται σταδιακά σε κυριάρχη δύναμη στις στέπες του Πόντου, σε τέτοιο βαθμό που τα ονόματα άλλων νομαδικών λαών της Ανατολικής Ευρώπης εξαφανίζονται από τις γραπτές πηγές.

3. Αλανοί και Ούννοι

Κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 4ου αιώνα, οι Ούννοι έκαναν την εμφάνισή τους στο περιθώριο της Ανατολικής Ευρώπης. Οι Αλανοί του Ντον, οι κάτοικοι της Τανάιδος (οι Ταναΐτες), είχαν πληγεί από τους Ούννους και είχαν ενσωματωθεί στην ομοσπονδία των ουννικών λαών. Μια σημαντική ομάδα Αλανών παρέμεινε κατά την εποχή των Ούννων στις στέπες του Καυκάσου του Βορρά, ανάμεσα στους ποταμούς Κουμπάν (Kouban') και Τερέκ (Terek), όπου εντοπίζονται οι «ηγεμονικοί» τύμβοι Μπρουτ (Brut), στη Βόρεια Οσετία. Οι πλούσιοι τάφοι του κεντρικού Καυκάσου αποκαλύπτουν ένα νέο φαινόμενο: το σχηματισμό των κέντρων της εξουσίας πάνω στις οδικές αρτηρίες κατά μήκος της κύριας οροσειράς του Καυκάσου.

Η ουννική εισβολή προκάλεσε τη μετακίνηση κάποιων ομάδων Αλανών προς τη Δύση. Έτσι, μία ομάδα Ούννων, Οστρογότθων και Αλανών πολεμιστών, με επικεφαλής τον Άλλοθο και το Σάφρακα (ο τελευταίος με ιρανικό όνομα) ενώνονται με τους Βησιγότθους το 376, κατά την έξοδό τους στα εδάφη της Αυτοκρατορίας. Κατά τη διάρκεια της μάχης της Αδριανουπόλεως το αλανικό, οστρογοτθικό και ουννικό ιππικό παίζει καθοριστικό ρόλο στην ήττα του ρωμαϊκού στρατού.

4. Οι Αλανοί στη Δύση

Το 378 οι ιππείς που είχαν επικεφαλής τον Άλλοθο και το Σάφρακα εγκαθίστανται στην Παννονία ως φοιδεράτοι της Αυτοκρατορίας. Δεν αποκλείεται αυτές οι ομάδες να συμμετείχαν στην περίφημη μετανάστευση των Βανδάλων, Σουηβών και Αλανών προς τη Δύση. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου τρίτου του 4ου και τον 5ο αιώνα, επιμέρους ομάδες Αλανών εμφανίζονται ως μισθοφόροι στην υπηρεσία της Ρώμης. Δεν πρέπει να υπερεκτιμήσει κανείς ούτε τον αριθμό τους ούτε το ρόλο τον οποίο διαδραμάτισαν στην ιστορία της ρωμαϊκής Δύσης, έστω κι αν επρόκειτο για επίλεκτα στρατεύματα που αποτελούσαν κατά καιρούς σημαντικό κεφάλαιο για τους ατελείωτους πολέμους της εποχής των Μεγάλων Μεταναστεύσεων. Το πιο ενδιαφέρον επεισόδιο της περιπέτειας των Αλανών στη Δύση είναι η εισβολή των Βανδάλων, των Σουηβών και των Αλανών τα έτη 406-409 στη Γαλατία και την Ισπανία. Οι Αλανοί στη Γαλατία έπαιξαν μεγάλο στρατιωτικό ρόλο κατά τη διάρκεια ολόκληρου του πρώτου μισού του 5ου αιώνα, παρόλο που τα υλικά ή τοπωνυμικά ίχνη που άφησαν είναι ασήμαντα ή αμφισβητήσιμα. Μετά το 461 οι Αλανοί της Γαλατίας εξαφανίζονται από τις γραπτές πηγές της εποχής.

5. Οι Αλανοί στην Ισπανία

Το 429 οι Αλανοί στην Ισπανία είναι σύμμαχοι με τους Βανδάλους και τους Σουηβούς. Οι βάρβαροι μοιράζονται τα κατακτημένα εδάφη με τέτοιον τρόπο, ώστε οι Αλανοί αποκτούν το κεντρικό μέρος της ιβηρικής χερσονήσου, τις επαρχίες της Λουζιτανίας και της Καρχηδονιακής. Παρ’ όλα αυτά, νικημένοι από τους Βησιγότθους, που ήρθαν από την Ακουιτανία το 416-418, οι Αλανοί υποχρεώνονται να τεθούν υπό την προστασία των Βανδάλων, οπότε ο βασιλιάς των τελευταίων γίνεται rex Vandalorum και Alanorum. Το 429 οι τελευταίοι Αλανοί της Ισπανίας εγκαταλείπουν τη χώρα, για να ακολουθήσουν τους Βανδάλους στην κατάκτηση της Βόρειας Αφρικής. Αυτή την εποχή οι Αλανοί της Αφρικής δεν υφίστανται ως οντότητα και δεν διακρίνονται πλέον από τους Βανδάλους στις γραπτές πηγές, καθώς δεν εντοπίζονται πλέον διακριτά υλικά κατάλοιπα.

6. Οι Αλανοί στον Καύκασο

Ένα μέρος των Αλανών είχε απωθηθεί από τους Ούννους μέσα στα βουνά του Καυκάσου του Βορρά, όπου κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα εμφανίζεται ένα προβυζαντινό βασίλειο. Τα εδάφη των Αλανών στον Καύκασο του Βορρά διαιρούνται, από πολιτιστικής απόψεως, σε δύο μέρη, στο δυτικό και στο ανατολικό. Αυτό το βασίλειο, που εκχριστιανίζεται με συστηματικές αποστολές από την Κωνσταντινούπολη, υπάρχει μέχρι το πρώτο μισό του 13ου αιώνα, οπότε συντρίβεται από τους Τατάρους. Σήμερα οι Οσέτιοι, που καταλαμβάνουν το κεντρικό μέρος της οροσειράς του Καυκάσου, αποτελούν τους ιστορικούς απογόνους των Αλανών.