1. Εισαγωγή
Στην πολιτισμική και γεωγραφική καρδιά της Ελλάδας, η Βοιωτία διαθέτει ξεχωριστό χαρακτήρα και δυναμισμό. Φημίζεται για το κάλλος του ορεινού της τοπίου της και τη σπουδαιότητα των μνημείων της. Πολλοί επισκέπτες θεωρούν ότι η Βοιωτία συνδέεται με αυτά τα τρία συγκεκριμένα θέματα: το χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού, την αρχαία Θήβα και τη μονή του Οσίου Λουκά. Ωστόσο η Βοιωτία είναι κάτι πολύ περισσότερο. Εκτός από την ευλάβεια των θρησκευτικών της προσκυνημάτων και τα υπολείμματα του πλούσιου αρχαιολογικού της παρελθόντος, ο επισκέπτης θα θαυμάσει την πλούσια βιοποικιλότητα, το πλήθος των δραστηριοτήτων που προσφέρει στον επισκέπτη, καθώς και την πλούσια πολιτισμική της κληρονομιά. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα παρατηρείται μια τάση προώθησης των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων της περιοχής μέσα από διάφορα γεωτουριστικά και αγροτοτουριστικά προγράμματα, ενώ δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην αειφόρο διαχείρισή τους από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς. 2. Υφιστάμενη κατάσταση
Προσανατολισμένη προς την αγροτική ανάπτυξη και την εντατική και εκτατική καλλιέργεια χάρη στα πλούσια υδάτινα αποθέματα και στην απόδοση πολλών χιλιάδων εκταρίων γης μετά την αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας, η Βοιωτία στράφηκε προς τον τουρισμό κυρίως στα μέσα της δεκαετίας του 1970 με την κατασκευή του χιονοδρομικού κέντρου Παρνασσού και τους χιονοδρομικούς σταθμούς στη θέση Φτερόλακκα το 1976 και στη θέση Κελάρια το 1981. Το Χιονοδρομικό Κέντρο είχε ως αποτέλεσμα την εξέλιξη της παλιάς γραφικής κωμόπολης της Αράχοβας σε ένα σύγχρονο χειμερινό θέρετρο με δεκάδες ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, ταβέρνες, καφενεία και καταστήματα που διαθέτουν τον πιο εξελιγμένο χειμερινό αθλητικό εξοπλισμό για σκι, αλπικό σκι, ορειβασία, αναρρίχηση ή απλώς πεζοπορία.
Η ανάπτυξη και προώθηση του χειμερινού τουρισμού είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη και προώθηση άλλων μορφών της τουριστικής βιομηχανίας, κυρίως τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια με την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών ήπιου τουρισμού. Αυτές οι νέες μορφές τουρισμού παρουσιάστηκαν κυρίως μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ως εναλλακτική λύση στις αρνητικές επιπτώσεις του συμβατικού μαζικού τουρισμού.
Η σημερινή τουριστική κίνηση και επισκεψιμότητα προς τη Βοιωτία παρουσιάζει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
-Η εγγύτητά της Βοιωτίας στο μεγαλύτερο αστικό κέντρο της χώρας, την Αθήνα, την καθιστούν ημερήσιο ή ολιγοήμερο προορισμό είτε κατοίκων του κλεινού άστεως είτε γηγενών της Βοιωτίας που έχουν εγκατασταθεί στην Αθήνα.
-Η Βοιωτία έλκει μεγάλο αριθμό επισκεπτών -είτε οργανωμένων σε ομάδες (γκρούπ) είτε μεμονωμένων- για συγκεκριμένους προορισμούς, κυρίως θρησκευτικού ή αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Συνήθως οι επισκέψεις αυτές διαρκούν λιγότερο από εικοσιτέσσερις ώρες και δεν περιλαμβάνουν διαμονή.
-Η μέχρι πρότινος ανάπτυξη της Βοιωτίας, αγνοώντας τις σύγχρονες τάσεις της αγοράς, δεν είχε εστιαστεί στα συγκριτικά της πλεονεκτήματα (φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον), αλλά είχε αναπτυχθεί μονομερώς βασιζόμενη στους δυο συγκεκριμένους προορισμούς που αναφέρθηκαν (χιονοδρομικό κέντρο Παρνασσού, μονή Οσίου Λουκά).
-Πολλές περιοχές της Βοιωτίας συνδέθηκαν με περιβαλλοντική υποβάθμιση εξαιτίας της έντονης βιομηχανικής δραστηριότητας (περιοχή Άσπρα Σπίτια στην παραλία Διστόμου) και της αύξησης των περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων από τα βιομηχανικά απόβλητα (περιοχή Σχηματαρίου, Οινοφύτων, Ασωπού) και της εντατικής γεωργίας.
-Η μικρής διάρκειας τουριστική περίοδος (μήνες με χιονόπτωση τον χειμώνα και 5-7 εβδομάδες το καλοκαίρι σε σχέση με τον παραθεριστικό τουρισμό) δεν ήταν δυνατόν να δημιουργήσει εισοδήματα ικανά για ολόκληρο το χρόνο.
-Αν και κατά τη δεκαετία του 1980 άρχισε ο εκσυγχρονισμός του οδικού δικτύου της Βοιωτίας (217 χλμ. εθνικό δίκτυο και 495 χλμ. επαρχιακό) και ο νομός εξυπηρετείται παράλληλα από σιδηρόδρομο, εντούτοις η πρόσβαση στην ενδοχώρα δεν είναι εύκολη χωρίς ιδιωτικό μέσο μετακίνησης.
-Οι ελλείψεις τόσο στην προβολή όσο και στην οργάνωση του τουριστικού προϊόντος δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα οργάνωσης και προώθησης του τουριστικού τομέα. 3. Παραδοσιακές μορφές τουριστικής ανάπτυξης
Η υπάρχουσα τουριστική ανάπτυξη στηρίζεται στη φυσική και πολιτισμική υποδομή του τόπου και παρουσιάζει κυρίως τις κάτωθι μορφές:
3.1. Ορεινός τουρισμός
Οι ορεινοί όγκοι του Παρνασσού, του Ελικώνα, του Χλωμού και του Κιθαιρώνα δεσπόζουν περιφερειακά του νομού, αποτελώντας τον κύριο προορισμό για τους λάτρεις της πεζοπορίας του χιονιού και του σκι. Στον Παρνασσό βρίσκονται χαρτογραφημένα αναρριχητικά πεδία με ασφαλείς διαδρομές. Πολλές και ενδιαφέρουσες πεζοπορικές διαδρομές και διαμορφωμένοι χώροι αναψυχής προσφέρονται στον ορεινό όγκο του Ελικώνα, όπως και στη Δαύλεια. Οι πλαγιές του Κιθαιρώνα στις Πλαταιές και οι πλαγιές του Παρνασσού είναι από τις πιο αγαπημένες των αιωροπτεριστών, καθώς συγκεντρώνουν όλα τα στοιχεία για εύκολες και ασφαλείς απογειώσεις και ταυτόχρονα για καλά, υψηλά και μακρινά πετάγματα. Εκεί γίνονται κάθε χρόνο τον Σεπτέμβρη (15-16) αγώνες για το Κύπελλο Ελλάδας στο Αλεξίπτωτο Πλαγιάς. 3.2. Αρχαιολογικός τουρισμός
Η Βοιωτία είναι τόπος με σχετικά εκτεταμένες πεδινές εκτάσεις και άφθονα νερά. Λόγω αυτών των παραγόντων κατοικήθηκε αδιαλείπτως από τη νεολιθική εποχή μέχρι και σήμερα. Η περιοχή βρίθει μνημείων, από την προϊστορική αρχαιότητα (Θήβα, Ορχομενός, Γλας), τους ιστορικούς χρόνους (Θήβα, Ορχομενός, Πλαταιές, Λεύκτρα, Χαιρώνεια), τους μεσαιωνικούς (Θήβα, Λιβαδειά, Όσιος Λουκάς, Παναγία Σκριπού), αλλά και της νεότερης ιστορίας (Δίστομο).
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μουσεία του νομού. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών είναι από τα σημαντικότερα στην Ελλάδα. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χαιρώνειας, του Διστόμου και του Σχηματαρίου. 3.3. Θρησκευτικός τουρισμός
Ο θρησκευτικός τουρισμός είναι τουρισμός μικρής χρονικής διάρκειας και αναπτύσσεται όλες τις εποχές του χρόνου, παρουσιάζοντας κορυφώσεις σε συγκεκριμένες ημερομηνίες που συνδέονται με γεγονότα θρησκευτικής σημασίας. Ο νομός Βοιωτίας διαθέτει 20 περίπου μονές από τις οποίες οι εννέα είναι εν ενεργεία και αποτελούν πόλο έλξης για τον προσκυνηματικό τουρισμό. Ανάμεσα στις μονές που ξεχωρίζουν είναι: Η Μονή του Οσίου Λουκά, η Μονή Πελαγίας, η Μονή Ευαγγελιστρίας, η Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Ιερουσαλήμ, η Παναγία Σκριπού, η Μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρος Σαγματά, η Μονή Μακαριωτίσσης, η Μονή Οσίου Σεραφείμ Δομβούς, η Μονή Αγίας Τριάδος.
3.4. Παραθεριστικός τουρισμός
Ο παράκτιος παραθεριστικός τουρισμός αποτελεί το πλέον παραδοσιακό μοντέλο διευθέτησης και ανάπτυξης του τουρισμού. Ο νομός Βοιωτίας ανοίγεται από δυο πλευρές στη θάλασσα: από τη μεριά του Κορινθιακού κόλπου στις τοποθεσίες Αλυκή, Αντίκυρα, Σαράντι, Ζάλτσα και από τη μεριά του Β. Ευβοϊκού στις θέσεις Σκροπονέρι και Δήλεσι.
Οι τοποθεσίες αυτές αποτελούν θερινούς τόπους διακοπών κυρίως για τους κατοίκους της Βοιωτίας, καθώς και παραθεριστών από τους όμορους νομούς, καθώς η φέρουσα ικανότητα των υποδομών τους (κυρίως ενοικιαζόμενα δωμάτια) δεν θα μπορούσε να φιλοξενήσει μεγάλος πλήθος τουριστών. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη με την κατασκευή εγκαταστάσεων για ελλιμενισμό σκαφών αναψυχής (μαρίνα), τη λειτουργία σχολής θαλάσσιου σκι, ιστιοπλοΐας και τη δυνατότητα ενοικίασης ποδηλάτων και κανό. 4. Νέες μορφές τουριστικής ανάπτυξης
Το μοντέλο της αειφορίας, που έδωσε κοινωνική και περιβαλλοντική διάσταση στην οικονομική ανάπτυξη γύρω στο 1990 έδωσε νέα ώθηση στην έννοια του βιώσιμου τουρισμού. Από την πλευρά της ζήτησης (των τουριστών) παρατηρείται μια τάση αναζήτησης νέων τουριστικών διεξόδων, με χαρακτηριστικά τα οποία δεν υπήρχαν -τουλάχιστον, σε τόσο μεγάλο βαθμό- στα παραδοσιακά τουριστικά πακέτα. Από την πλευρά της προσφοράς έγινε κατανοητό ότι η τουριστική πολιτική θα πρέπει να αναπτυχθεί σε νέους τομείς και να διαφοροποιήσει το τουριστικό προϊόν που παρέχει με σκοπό τόσο να ικανοποιήσει τις νέες ανάγκες, όσο και να αξιοποιήσει τις υπάρχουσες δυνατότητες. Οι περισσότερο διαδεδομένες εναλλακτικές μορφές του σύγχρονου τουρισμού που προσφέρονται στη Βοιωτία αναλύονται συνοπτικά αμέσως παρακάτω:
4.1. Πολιτιστικός τουρισμός
Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί μια βιώσιμη εναλλακτική προοπτική από κοινωνικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής σκοπιάς και σχετίζεται με την επιθυμία του επισκέπτη να κατανοήσει και να εκτιμήσει το βασικό χαρακτήρα ενός τόπου και τον πολιτισμό του ως σύνολο. Το πολιτιστικό προϊόν γίνεται έτσι μέρος του τουριστικού πακέτου το οποίο προσφέρεται στους τουρίστες. Η ένταξη των πολιτιστικών αγαθών στο τουριστικό πακέτο αυξάνει την ελκυστικότητα της περιοχής αυξάνοντας ταυτόχρονα και τα έσοδα που προσπορίζεται η κοινωνία σε τοπικό επίπεδο αλλά και οι ιδιώτες. Στις περισσότερες περιπτώσεις το κρατικό ενδιαφέρον για την προστασία και την αξιοποίηση των μνημείων και του πολιτισμού αυξάνει κατακόρυφα στις περιπτώσεις όπου παρουσιάζουν έντονο τουριστικό ενδιαφέρον. Η Βοιωτία αποτελεί τον κατεξοχήν τόπο πολιτιστικού τουρισμού, προσφέροντας εμπειρίες που σχετίζονται με:
-τη γεωμορφολογία καιτη μυθολογία (Σπηλαιοκαταβόθρα του Ηρακλή, αποστραγγιστικά έργα των Μινύων, αποξηραμένη λίμνη Κωπαΐδας, καρστικές πηγές Λήθης, Μνημοσύνης, Χαρίτων και οι κοιλάδες Ερκύνης και Μελά, Γλα, Κωρύκειο Άνδρο Παρνασσού, κλπ.)
-το φαγητό, το κρασί και την τοπική γευσιγνωσία (φορμαέλλα –παραδοσιακό προϊόν της Αράχοβας-, τσίπουρο, φέτα, γιαούρτι, οψιμοτύρι, χαλβάς, και τηγανίτες, χυλοπίτες, τραχανάς, νόστιμες μαρμελάδες, μέλι, κλπ.
-τα διάφορα φεστιβάλ και εκδηλώσεις (τριήμερο πανηγύρι Αγίου Γεωργίου Αράχοβας, βλάχικος γάμος και καρναβάλι της Θήβας, πανηγύρι Ανάληψης Αντικύρων, μεγάλη εμποροπανήγυρις Ορχομενού, Πλουτάρχεια Χαιρώνειας, κλπ.
-τις τέχνες και την αρχιτεκτονική (βιομηχανική περιοχή Κρύας στη Λιβαδειά, νερόμυλοι Δαύλειας, παραδοσιακή αρχιτεκτονική Αράχοβας, Βυζαντινή αρχιτεκτονική Μονής Οσίου Λουκά, βυζαντινές εκκλησίες Πλαταιών, κλπ).
4.2. Θεραπευτικός τουρισμός ή θερμαλισμός
Αλιπηγές υπάρχουν στις θέσεις Αγιονέρι, Κορομπίλι, Αντίκυρα και Σκληρή. Χλωρονατριούχες πηγές εντοπίζονται στο Βαθύ και στη Γλύφα.
4.3. Συνεδριακός τουρισμός.
Αποτελεί μιαν ήπια μορφή τουρισμού και αντιπροσωπεύει μια σημαντική αγορά σε διεθνές επίπεδο. Σχετίζεται με την παρακολούθηση συνεδρίων, εκθέσεων, κλπ. και απαιτεί διαθεσιμότητα απαραίτητων υποδομών και υπηρεσιών, καθώς και εύκολη πρόσβαση. Η Βοιωτία έχει κάνει σημαντικά βήματα στην ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού. Στο νομό λειτουργούν τρία συνεδριακά κέντρα εξοπλισμένα με σύγχρονα οπτικοακουστικά συστήματα, κλιματισμό, οργανωμένη γραμματεία, πρόσβαση στο διαδίκτυο κ.α., που συνδυάζουν την κλασική τουριστική υποδομή (ξενοδοχεία, εστιατόρια κ.τ.λ.) και ειδική πολιτιστική υποδομή (πολιτιστικές και μορφωτικές εκδηλώσεις, βιβλιοθήκες, κλπ.):
-Συνεδριακό κέντρο Ευαγγελίστριας της Ι.Μ. Θηβών και Λεβαδείας. Κοντά στο χωριό Ευαγγελίστρια του δήμου Αλιάρτου και δίπλα στο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας.
-Συνεδριακό Κέντρο Κρύας του Δήμου Λεβαδέων, Κρύα – Λιβαδειά.
-Συνεδριακό κέντρο ξενοδοχείου "Ανεμόλια", Αράχοβα.
4.4. Αγροτουρισμός.
Ο αγροτουρισμός χαρακτηρίζει τις μορφές τουρισμού και αναψυχής που αναπτύσσονται σε αγροτικές περιοχές και εκμεταλλεύονται τα χαρακτηριστικά των αγροτικών δραστηριοτήτων και της αγροτικής ζωής. Η ανάπτυξη του αγροτικού τουρισμού στη Βοιωτία στηρίχθηκε στις αγροτικές δραστηριότητες της περιοχής παράλληλα με τη δημιουργία κατάλληλης τουριστικής υποδομής συμβατής με το φυσικό περιβάλλον. Συνήθως ο αγροτουρισμός αναπτύσσεται με δύο διαφορετικές μορφές. Στην πρώτη μορφή οι τουρίστες φιλοξενούνται σε αγροκτήματα, όπου συμμετέχουν στη ζωή των αγροτών και στις αγροτικές δραστηριότητες γενικότερα (φροντίδα ζώων, παρασκευή προϊόντων, λοιπές αγροτικές εργασίες). Η μορφή αυτή αγροτικού τουρισμού είναι ευρύτερα γνωστή ως διακοπές αγροικιών (farm-house holidays). Στην δεύτερη περίπτωση, αφορά στη δημιουργία τουριστικών καταλυμάτων και ενοικιαζόμενων δωματίων σε εξωαστικούς συνοικισμούς, οι οποίοι δεν είναι απαραίτητα αγροτικού χαρακτήρα, και τη φιλοξενία τουριστών σε αυτά συνήθως με το σύστημα "κλίνη και πρόγευμα" (bed and breakfast). Αυτό το δεύτερο είδος έχει αναπτυχθεί κυρίως στη Βοιωτία και συνδέεται με τη διοργάνωση αθλημάτων, με μαθήματα τοπικής κουζίνας και με τη δυνατότητα επισκέψεων και ξενάγησης. 5. Τάσεις τουρισμού στη Βοιωτία
Επιχειρώντας να εξετάσουμε μέσα από τα επίσημα στατιστικά στοιχεία την εποχιακή διακύμανση της τουριστικής κίνησης στη Βοιωτία, μπορούμε εύκολα να διαπιστώσουμε τα τελευταία χρόνια την εμφάνιση νέων τάσεων, όπως για παράδειγμα τη μεγάλη αύξηση των τουριστών της τρίτης ηλικίας που αποτελούν ένα δυναμικά αναπτυσσόμενο κομμάτι της τουριστικής αγοράς τα τελευταία χρόνια. Υπό αυτή την έννοια, η ντόπια κοινωνία και η τοπική αυτοδιοίκηση της Βοιωτίας προσανατολίζονται στην ένταξη της ευρύτερη περιοχής σε ένα πλέγμα φυσιολατρικού και πολιτιστικού τουρισμού. Αυτός ο θεσμός θα συμβάλλει επίσης και στην τοπική οικονομία, καθώς τέτοιου είδους εκδηλώσεις δεν αγνοούν τον ανθρώπινο παράγοντα, αλλά αντίθετα τον θεωρούν καθοριστικό τμήμα των δραστηριοτήτων του. Με λίγα λόγια, η προώθηση αυτού του είδους τουρισμού αναμένεται να συνεισφέρει στη δημιουργία της απαραίτητης κοινωνικής υποδομής για την τουριστική ανάπτυξη, όπου η βιωσιμότητα και ο σεβασμός στο περιβάλλον θα λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.
|