1. Ίδρυση

Ο ναός του αγίου Βασιλείου στο Προκόπι χτίστηκε το 1832 και εγκαινιάστηκε στις 15 Αυγούστου 1834. Τη διάρκεια κατασκευής και τα εγκαίνια μαρτυρούσε η πλάκα που βρισκόταν εντοιχισμένη στη δυτική πύλη του ναού.¹ Η ανέγερσή του έγινε με την επιστασία των προυχόντων και τη συνδρομή και προσωπική εργασία όλων των κατοίκων της πόλης.

2. Περιγραφή

Ο ναός του αγίου Βασιλείου ήταν χτισμένος πάνω σε λόφο στο κέντρο του νότιου τμήματος της πόλης. Είχε τετράγωνη κάτοψη και ανήκε στον τύπο της ξυλόστεγης βασιλικής. Ήταν κτίσμα μεγάλων διαστάσεων, πλάτους 40 μ. και ύψους 20 μ. Οι τρεις πλευρές του πλαισιώνονταν με στοές –περίστωο–, οι οποίες σχηματίζονταν από 34 μονολιθικές κολόνες από γρανίτη. Οι κολόνες αυτές στήριζαν έναν ευρύχωρο γυναικωνίτη πάνω από το νάρθηκα. Στην τέταρτη, ανατολική, πλευρά του ναού βρισκόταν η αψίδα του ιερού. Το κωδωνοστάσιο ήταν προσαρτημένο στη βόρεια γωνία του ιερού.

Η εσωτερική διακόσμηση ήταν πλούσια σε αγιογραφίες και σπάνιες εικόνες εξαιρετικής τέχνης. Το τέμπλο ήταν από διάτρητο, «κεντημένο» μάρμαρο και ο άμβωνας επίσης «κεντημένος» με τη γλυφίδα και στολισμένος με χρυσό.

Ο ναός του αγίου Βασιλείου δε σώζεται σήμερα.