γαλαία, η
γαλαία( < γαλαίος): όρος του Λέοντος Στ΄ που αφορούσε τους μικρούς ελαφριούς δρόμωνες, με μία σειρά κωπηλατών το πιθανότερο, που χρησιμοποιούνταν στις μεταβιβάσεις ή στις αναγνωρίσεις εχθρικών εδαφών.

γριπάρεα, η (grippo, gripar, igribār)
Οπλισμένο πλοιάριο με ένα κατάρτι, το πιθανότερο εξέλιξη του βενετικού grippo. Χρησιμοποιούνταν στο εμπόριο και την αλιεία. Ορισμένες πηγές της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας το αναφέρουν και ως πολεμικό πλοίο, του στόλου των Μεγαλοκομνηνών.

διήρης, η
Η διήρης ήταν ένας τύπος δρόμωνα με δύο σειρές κωπηλατών (Τακτικά Λέοντος ΣΤ´) και δύο κατάρτια. Οι 100 συνολικά κωπηλάτες κατανέμονταν σε δύο στοίχους των 25 ανά πλευρά, έναν κάτω από το κατάστρωμα κaι έναν από πάνω. Το συνολικό μήκος μιας διήρους ήταν τουλάχιστον 31 με 32 μέτρα.

δρόμων, ο
Ο δρόμων εμφανίζεται πρώτη φορά κατά τον 5ο-6ο αιώνα. Ήταν κωπήλατο πλοίο, με ιστία για δευτερεύουσα χρήση. Κατασκευαστικά αποτελούσε συνέχεια της ρωμαϊκής ναυπηγικής, όμως εξελίχθηκε τόσο στους Βυζαντινούς χρόνους ώστε να θεωρείται κατεξοχήν βυζαντινό πλοίο. Κατά τον 6ο αιώνα, σύμφωνα με τον Προκόπιο, ο όρος δρόμων σήμαινε έναν ορισμένο τύπο πολεμικού πλοίου, με μια σειρά κωπηλατών. Σε μεταγενέστερες πηγές του 9ου και του 10ου αιώνα αναφέρονται επίσης δρόμωνες με δύο και τρεις σειρές κωπηλατών (που ονομάζονται ενίοτε «διήρεις» και «τριήρεις»). Κάθε δρόμων ήταν εξοπλισμένος με ένα ισχυρό έμβολο στην πλώρη και με το «σίφωνα» για την εκτόξευση του υγρού πυρός.

λιγνό, το
Υβριδικός τύπος εμπορικού πλοίου, που ήταν ταυτόχρονα κωπήλατο και ιστιοφόρο. Το λιγνό ήταν επίμηκες με στρογγυλή καρίνα, μέτριου μεγέθους εμπορικό πλοίο. Ως κωπήλατο ήταν ταχύτερο και απέδιδε καλύτερα στους ελιγμούς και σε αβαθή ύδατα. Σε ορισμένες πηγές αναφέρεται σε χρήση από τους πειρατές ή και το στρατό.

μονήρης, η
Ο μικρός υπερταχύς δρόμων, με τη μία σειρά κωπηλατών.

ναυτικός αστρολάβος
Αστρονομικό όργανο με χρήση στη ναυσιπλοΐα. Αποτελείται από ένα δίσκο διαιρεμένο σε μοίρες και έναν περιστρεφόμενο κανόνα για τη μέτρηση των κατακορυφήν γωνιών. Οι πρωιμότερες μορφές αστρολάβων μετρούσαν μόνο ενενήντα μοίρες, ενώ οι μεταγενέστερες περιλάμβαναν έναν πλήρη κύκλο 360 μοιρών.

πάμφυλος, ο (παμφύλιον, το)
Μεταγωγικό πλοίο με στρογγυλή καρίνα, κωπήλατο (δυνάμεως από 130 μέχρι 160 κωπηλάτες) ή και ιστιοφόρο, το οποίο κατά κύριο λόγο μετέφερε πολεμικές μηχανές, όπλα και ίππους.

περίπλους, ο
Από το ρήμα περιπλέω. Αντίστοιχη λατινική ονομασία circum-navigatio. Για τους Φοίνικες, τους Έλληνες και τους Ρωμαίους χρησίμευε ως οδηγός για θαλάσσια ταξίδια. Περιλάμβανε λιμάνια, ακτογραμμές και τις κατά προσέγγιση αποστάσεις μεταξύ τους, καθώς και άλλες πληροφορίες τις οποίες ο πλοίαρχος χρειαζόταν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.

πορτολάνος, ο
Ναυτικό βιβλίο, είδος λιμενολογίου, επίτευγμα της ναυσιπλοΐας το 12ο αιώνα (από το λατινικό portus, λιμάνι). Παρείχε περιγραφή των ακτών και υποδείκνυε τα νηολόγια, ανάλογα με το λιμένα προορισμού. Επίσης, παρουσίαζε τα πιθανά αγκυροβόλια και τις γεωλογικές ιδιαιτερότητες.

σανδάλιον, το
Πλοιάριο για την αλιεία και τις μεταφορές, που ενίοτε είχε και χρήση βοηθητικού σκάφους στο βυζαντινό ναυτικό.

σκάφος, το
Βυζαντινό κωπήλατο πλοιάριο, δυνάμεως έως 50 κωπηλατών, όπως πληροφορεί ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης. Αναφορές σε σκάφη των Ρως κάνουν οι πηγές, προκειμένου για τις ναυμαχίες στον Εύξεινο Πόντο.

ταρίδα, η (tarida, tarīda)
Υβριδικό πλοίο (κωπήλατο και ιστιοφόρο) μεταγωγικό (ιππαγωγό για την ακρίβεια) επίμηκες με στρογγυλή καρίνα, δικάταρτο. Στις γενουατικες πηγές αναφέρεται ως παρόμοιο της γαλέρας. Το όνομά του προδίδει την αραβική του καταγωγή.

τριήρης, η
Αρχ.: Στενόμακρο πολεμικό πλοίο (37 μ. μήκος και 5,5 μ. κεντρικό πλάτος) που χρησιμοποιούσε ως κινητήρια δύναμη 170 κωπηλάτες καθισμένους σε τρία επίπεδα, καθώς και πανιά, και έτσι μπορούσε να διανύει γρήγορα μεγάλες αποστάσεις και να εμβολίζει τα εχθρικά πλοία.Βυζ.: Ο μεγαλύτερος δρόμων με τρεις σειρές κωπηλατών. Στο Περί βασιλείου τάξεως του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου (10ος αιώνας) αναφέρονται τριήρεις δρόμωνες με θέσεις για 230 κωπηλάτες. Το μήκος τους εκτιμάται στα 60 μ., το εύρος στα 10 μ., το βάθος/ύψος στα 5 με 6 μ. και το εκτόπισμα στους 100 τόνους και πλέον. Ανέπτυσσαν ταχύτητα 5 κόμβων και στη μάχη άγγιζαν τους 7.

υγρόν πυρ, το
Εμπρηστικό μείγμα με βάση το αργό πετρέλαιο (νάφθα), το οποίο εκτοξευόταν με τη βοήθεια καταθλιπτικής αντλίας. Η χρήση του διαδόθηκε στο Βυζάντιο στα τέλη του 7ου αιώνα και αποτέλεσε ένα από τα ισχυρότερα όπλα του βυζαντινού ναυτικού έως την εμφάνιση των πυροβόλων όπλων.

χελάνδιον, το
Η χρήση του όρου στις πηγές δεν είναι σαφής. Ενίοτε το χελάνδιον είναι συνώνυμο του δρόμωνα, προκειμένου να γίνει αναφορά στην πλευστική (κωπηλατική) ικανότητα όλων των τύπων του πολεμικού πλοίου.

χιγούτος, ο
Μεταγωγικό πλοίο παρόμοιο με το λιγνό, ενδεχομένως υβριδικό και αυτό, τυπικό για το διάπλου του Εύξεινου Πόντου. Στο δέλτα του Δούναβη λειτουργούσε ναυπηγείο παμφύλων και χιγούτων.